Tổng quan

Ngày nay Nhật Bản được thế giới biết đến với tư cách là quốc gia có nền khoa học kỹ thuật tiên tiến và kinh tế phát triển. Điều này thường được giải thích là nhờ vào những đức tính của người Nhật như cần cù, bền bỉ, kỷ luật… Đó là điều không thể phủ nhận. Tuy nhiên, căn cội thực sự của sự phát triển đó là gì? Thời kỳ tiền cận đại người Nhật đã nhìn nhận về vai trò của thương nhân ra sao và hoạt động thương mại mậu dịch ở nước ngoài đã được các thương nhân Nhật Bản triển khai như thế nào? Tại sao lại xuất hiện những Phố Nhật Bản ở Hội An hay các địa điểm khác ở châu Á? Tại sao Nhật Bản lại là một trong những quốc gia hiếm có trên thế giới có nhiều doanh nghiệp tồn tại lâu đời (trong tiếng Nhật gọi là Shinise và được viết bằng chữ Hán là Lão phô,老舗) đến như vậy?

Từ thời kỳ trung thế, các thương nhân vùng Oumi đã lan truyền tư tưởng “Ba bên cùng có lợi” (三方よし), nghĩa là chủ trương hoạt động thương mại phải mang lại lợi ích cho cả người mua và xã hội mà không phải chỉ lợi nhuận của thương nhân. Sau đó, khoảng thế kỷ XVI, Suzuki Shosan (1579-1655), một vị thiền sư đã đưa ra lý luận về chức phận nghề nghiệp của mỗi người trong xã hội, trong đó có thương nhân. Ông không cho thương nhân là đẳng cấp thấp nhất trong xã hội theo quan điểm “Sĩ nông công thương” thường thấy ở các nước Đông Á, nơi chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Nho giáo mà khẳng định thương nhân bình đẳng với các giai tầng khác trong xã hội. Điểm đáng lưu ý là sau đó đã xuất hiện tư tưởng “Thương nhân đạo” của Ishida Baigan (1685-1744), trong đó thuyết giảng về đạo lý cần có của thương nhân bởi cho rằng đó là những người có vai trò quan trọng, tạo nên huyết mạch của nền kinh tế. Những tư tưởng này đã có ảnh hưởng lớn đến các thế hệ doanh nhân của Nhật Bản thời Edo, Meiji và cả hiện nay. Thông qua triết lý kinh doanh của thế hệ tiếp nối như Shibusawa Eiichi (1840-1931), cha đẻ của Ngân hàng quốc gia Nhật Bản và nhiều doanh nghiệp thời Meiji, Matsushida Konosuke (1894-1989), người sáng lập tập đoàn điện tử xuyên quốc gia Panasonic hay Inamori Kazuo (1932-2022), người được coi là “Vị thần trong kinh doanh” của Nhật Bản, hy vọng có thể làm rõ được tư tưởng về đạo đức thương nhân, triết lý kinh doanh độc đáo, yếu tố căn cội tạo nên sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp Nhật Bản hiện nay.